بازار و کسب و کار
نقش لبنیات در افزایش ریسک بیماری‌های قلبی و عروقی
مقدمه
بیماری‌های قلبی و عروقی (CVD: Cardiovascular Diseases) یکی از علل اصلی مرگ و میر و ناتوانی در سراسر جهان‌اند. عوامل متعددِ سبک زندگی مثل تغذیه، فعالیت بدنی، سیگار، فشار خون، چربی خون و قند خون در بروز آن نقش دارند. یکی از محورهای بحث، مصرف محصولات لبنی (شیر، ماست، پنیر، کره و …) و سایر فرآورده‌های حیوانی است: آیا مصرف آن‌ها ریسک را افزایش می‌دهد یا کاهش؟
مکانیسم‌های احتمالی افزایش ریسک
محصولات لبنی و فرآورده‌های حیوانی ممکن است از طریق چند مسیر بر ریسک قلبی عروقی تأثیر بگذارند:
- چربی اشباع (Saturated Fat)
لبنیات پرچرب (شیر کامل، پنیرهای پرچرب، کره) مقدار قابل توجهی چربی اشباع دارند که می‌تواند کلسترول LDL (“بد”) را افزایش دهد، یکی از عوامل شناخته‌شده در تصلب شرایین و بیماری عروق کرونر. - کلسترول رژیمی
برخی فرآورده‌های حیوانی دارای کلسترول زیادند؛ اگر مصرف آن‌ها همراه با چربی اشباع هم باشد، می‌تواند تأثیر تجمعی داشته باشد. - عوامل التهابی و هورمونی
محصولات حیوانی ممکن است شامل هورمون‌هایی چون استروژن یا فاکتور رشد شبه انسولین (IGF-1) باشند، و فرآیند هضم لبنیات ممکن است التهابی منجر شود یا اثرات میکروبیوم روده را تغییر دهد، که برخی مطالعات به این جهت ریسک بالقوه داده‌اند. - تأثیر بر فشار خون و حجم گردش خون
برخی لبنیات خصوصاً آنهایی که دارای سدیم زیادند (پنیرهای فرآوری‌شده)، می‌توانند بر فشار خون تأثیر بگذارند. - چاقی و اثرات متابولیکی
مصرف انرژی و چربی اشباع ممکن است به افزایش وزن، مقاومت به انسولین و دیابت نوع ۲ منجر شود که خود از ریسک‌های مهم CVD است.
شواهد اپیدمیولوژیک
در ادامه به برخی مطالعات مهم و نتایج آن‌ها اشاره می‌شود:
| مقاله / مطالعه | طراحی (Prospective / Meta-analysis / Cohort) | نتایج کلیدی |
|---|---|---|
| “Dairy consumption and risk of cardiovascular disease” (Qin et al., 2015) (PubMed) | متاآنالیز از چندین مطالعه آینده‌نگر | مصرف کل لبنیات با کاهش کلی ریسک CVD و سکته مرتبط بود؛ مصرف لبنیات کم‌چرب و پنیر به ویژه مؤثر بودند؛ اما ارتباط واضحی با بیماری عروق کرونر (CHD) برای لبنیات کامل یافت نشد. (PubMed) |
| “Consumption of Dairy Foods and Cardiovascular Disease” (Giosuè et al., 2022) (PMC) | بررسی‌ها و متاآنالیز | تا مصرف حدود ۲۰۰ گرم در روز لبنیات (پرچرب یا کم‌چرب) برای افراد سالم اثر منفی واضحی بر سلامت قلب و عروق نشان نداده است؛ نوع لبنیات مهم است (ماست، پنیر، شیر) نه فقط مقدار چربی. (PMC) |
| “A global analysis of dairy consumption and incident CVD …” (Zhuang et al., 2025) (Nature) | مطالعه کوهورت بزرگ (China Kadoorie Biobank + UK Biobank) + متاآنالیز | مصرف کلی لبنیات با کاهش اندکی در ریسک CVD و سکته همراه بوده است؛ پنیر و لبنیات کم چرب ارتباط معکوس بیشتری نشان داده‌اند. اما در یک زیرگروه (چینی‌ها) شیر کامل با افزایش ریسک CHD همراه بوده است. (Nature) |
| “Dairy Product Consumption and Cardiovascular Health” (Chen et al., 2022) (ScienceDirect) | بررسی تأثیرات مصرف لبنیات بر فشار خون، سکته، سلامت کلی | لبنیات کم‌چرب با خطر کمتر فشار خون و سکته مرتبط بود؛ اما مصرف لبنیات پرچرب نتایج مختلط داشت؛ گاهی برای سکته خطر کمتر دیده شده است. (ScienceDirect) |
| Van Parys et al., 2023 (Oxford Academic) | مطالعه کوهورت | مصرف بالاتر لبنیات و شیر همراه با افزایش مرگ‌ومیر و سکته؛ اما پنیر با کاهش ریسک همراه بوده است؛ کره بیشتر خطر را افزایش می‌دهد. (Oxford Academic) |
ملاحظات منفی و مضرات فرآورده‌های حیوانی
بعضی از ضررها یا ریسک‌های بالقوه مصرف لبنیات و سایر محصولات حیوانی عبارت‌اند از:
- افزایش دریافت چربی اشباع و تأثیر آن بر LDL کلسترول
- وجود کلسترول غذایی در برخی محصولات حیوانی
- مصرف سدیم در فرآورده‌های فرآوری‌شده حیوانی مثل پنیرها
- امکان انتقال هورمون‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها یا عوامل رشد در برخی لبنیات
- اثر بر میکروبیوم روده و التهاب مزمن
- افزایش کالری مصرفی؛ اگر کنترل وزن مناسب نباشد، چاقی و فشار خون بالا
شواهد در جهت احتیاط و محدودیت مصرف
- مطالعه Van Parys و همکاران نشان داده است که مصرف بیشتر شیر و لبنیات کامل می‌تواند با ریسک بالاتر مرگ‌ومیر و سکته همراه باشد؛ اما پنیر منفعت داشته است. Oxford Academic
- از سوی دیگر، مطالعاتی مانند Giosuè et al. با مصرف تا حدود ۲۰۰ گرم در روز نشان داده‌اند که اگر لبنیات انتخاب شده کم‌چرب یا نوع پنیر یا ماست باشد، اثرات منفی واضح نیست. PMC
- همچنین مطالعه Zhuang et al. نشان داده است که در گروه‌های مختلف جمعیتی و بر حسب نوع لبنیات نتایج متفاوت است؛ مثلاً در بخشی از جامعه مصرف شیر کامل مرتبط با افزایش CHD بوده است. Nature
جدول مقایسه‌ای ارزش غذایی: لبنیات حیوانی و منابع گیاهی
در جدول زیر مقایسه‌ای بین چند محصول حیوانی متداول و چند نمونه گیاهی صورت گرفته است. مقادیر بر حسب یک واحد مشابه (مثلاً یک فنجان یا معادل) و بدون افزودنیها منظور شده‌اند.
| ماده غذایی | کالری | پروتئین (گرم) | چربی کل / چربی اشباع | کلسترول | کلسیم | سایر مواد مهم |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شیر کامل گاو (1 فنجان / ~ 240 میلی‌لیتر) | ~۱۴۶ کالری (animal.ifas.ufl.edu) | ~۸ گرم (Healthline) | کل چربی ≈ ۸ گرم؛ چربی اشباع قابل توجه (Healthline) | ≈ ۲۰-۳۰ میلی‌گرم (Healthline) | ~۳۰۰ میلی‌گرم (animal.ifas.ufl.edu) | منبع خوب ویتامین B12، فسفر، پتاسیم؛ لاکتوز |
| پنیر پرچرب (مثلاً پنیر چدار استاندارد / مقدار مشابه) | کالری بالا (عدد دقیق بسته به نوع پنیر) | پروتئین بالا ولی همراه با چربی اشباع زیاد | چربی اشباع بالا؛ کلسترول بالا | زیاد | منبع غنی کلسیم | سدیم بالا؛ فرآوری‌شده |
| ماست معمولی پرچرب | متغیر، معمولاً کمتر از شیر کامل در هر کالری مفید بسته به درصد چربی | پروتئین خوب | چربی اشباع وجود دارد | مشابه شیر یا بیشتر بسته به نوع | کلسیم بالا | پروبیوتیک در انواع مفید |
| شیر بدون چربی یا کم‌چرب | کمتر کالری | پروتئین مشابه | چربی اشباع کمتر | کلسترول کمتر | کلسیم تقریباً مشابه (اگر افزودنی) | حساسیت لاکتوز هنوز ممکن است؛ طعم متفاوت |
| شیر سویا تقویت‌شده (۱ فنجان) | حدود ۷۰-۸۰ کالری (بسته به مارک و افزودنی) (animal.ifas.ufl.edu) | ~۷ گرم پروتئین (animal.ifas.ufl.edu) | چربی عمدتاً غیر اشباع؛ چربی اشباع خیلی کم یا صفر (animal.ifas.ufl.edu) | صفر یا بسیار کم (animal.ifas.ufl.edu) | اگر تقویت شده باشد، تقریباً مشابه یا نزدیک لبنیات (animal.ifas.ufl.edu) | فاقد لاکتوز؛ ممکن است فیتات یا فیتوآلیکسینی در سویا وجود داشته باشد که جذب بعضی مواد معدنی را کاهش دهد |
| شیر بادام / شیر نارگیل / شیر برنج (بدون شکر اضافه) | معمولاً کالری پایین‌تر نسبت به شیر گاو کامل (animal.ifas.ufl.edu) | پروتئین کم؛ معمولاً زیر ۱-۲ گرم (animal.ifas.ufl.edu) | چربی کل کم؛ چربی اشباع کم یا صفر بسته به نوع نارگیل (animal.ifas.ufl.edu) | تقریباً صفر کلسترول (animal.ifas.ufl.edu) | اگر تقویت شده باشد کلسیم قابل قبول (animal.ifas.ufl.edu) | طعم متفاوت؛ ممکن است افزودنیها یا شکر افزوده داشته باشد |
تحلیل داده‌ها و توصیه‌ها
با توجه به شواهد موجود:
- مقدار مصرف مهم است. مصرف لبنیات تا حدودی متوسط (مثلاً زیر ~۲۰۰ گرم در روز) در بسیاری از مطالعات خطر مشخصی نشان نداده است، خصوصاً اگر نوع مناسب انتخاب شود. PMC+2PubMed+2
- نوع فرآورده تأثیرگذار است. لبنیات کم‌چرب، پنیر، ماست تخمیری معمولاً نتایج بهتری نسبت به شیر کامل یا کره نشان داده‌اند. ScienceDirect+3Nature+3PMC+3
- ترکیب کلی رژیم غذایی مهم‌تر است از یک ماده منفرد. اگر کل رژیم پرچرب، پرکلسترول، کم فیبر و کم میوه و سبزی باشد، اضافه کردن لبنیات پرچرب احتمالاً ریسک را افزایش خواهد داد. بالعکس، اگر رژیم متعادل باشد، بعضی لبنیات ممکن است اثر خنثی یا حتی مفید داشته باشند.
- سالم‌سازی انتخاب‌ها مفید است: انتخاب لبنیات کم‌چرب، کمتر فرآوری‌شده، پنیر با محتوای کمتر نمک، مصرف متعادل و نظارت بر چربی اشباع و کلسترول رژیمی.
نتیجه‌گیری
با توجه به شواهد علمی:
- مصرف لبنیات پرچرب و فرآورده‌های حیوانی ممکن است ریسک بیماری‌های قلبی عروقی را از طریق افزایش کلسترول LDL، اثرات التهابی، افزایش وزن و ترکیب نامناسب چربی‌ها بالا ببرد.
- اما مصرف کنترل‌شده لبنیات، به ویژه انواع کم‌چرب یا تخمیری، در بسیاری از مطالعات با کاهش یا حداقل عدم افزایش ریسک همراه بوده است.
- در نهایت، مهم این است که رژیم غذایی کلی سالم باشد: مصرف زیاد فیبر، میوه و سبزی، کاهش چربی اشباع و کلسترول، کنترل کالری و وزن بدن.
منابع
- Qin, L. Q., Xu, J. Y., Han, S. F., Zhang, Z. L., Zhao, Y. Y., & Szeto, I. M. Y. (2015). Dairy consumption and risk of cardiovascular disease: an updated meta-analysis of prospective cohort studies. Asia Pacific Journal of Clinical Nutrition, 24(1), 90–100. PMID: 25740747
- Giosuè, A., Calabrese, I., Vitale, M., Riccardi, G., & Vaccaro, O. (2022). Consumption of Dairy Foods and Cardiovascular Disease: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients, 14(6), 1359. PMC: 8875110
- Zhuang, P., et al. (2025). A global analysis of dairy consumption and incident cardiovascular disease: evidence from prospective cohort studies. Nature Communications, 16, 1245. DOI: 10.1038/s41467-024-55585-0
- Chen, M., Li, Y., Sun, Q., Pan, A., & Hu, F. B. (2022). Dairy Product Consumption and Cardiovascular Health: A Review of Epidemiologic Evidence. Progress in Cardiovascular Diseases, 70, 1–10.
- Van Parys, A., et al. (2023). Dairy consumption and incident cardiovascular disease and mortality: the EPIC-NL cohort study. European Journal of Preventive Cardiology, 30(3), 219–229.
- Food and Drug Administration (FDA). (2024). Milk and Plant-Based Milk Alternatives: Know the Nutrient Difference. U.S. FDA Consumer Updates.
- University of Florida, IFAS Extension. (2021). Plant-based beverages vs. cow’s milk: nutrient comparison factsheet. Department of Animal Sciences, UF/IFAS.
- Healthline Editorial Team. (2020). Almond Milk vs. Cow’s Milk vs. Soy Milk vs. Rice Milk: Which Is Best? Healthline Media.
- Frontiers in Nutrition (2024). Role of Dairy Proteins in Human Health. Frontiers Media SA.
- PLOS Medicine (2021). Fermented dairy food intake and risk of cardiovascular diseases. PLOS Medicine.
برای مطالعه بیشتر
https://www.linkedin.com/company/Vegland/
https://virgool.io/VegLand
https://www.instagram.com/mehravamag/
