افت صادرات ایران به عراق در نیمه اول ۲۰۲۵؛ داده‌ها چه می‌گویند و راهکار چیست؟

سؤال چالشی این روزها: چرا با وجود همسایگی و مزیت حمل‌ونقل، ارزش صادرات ایران به عراق در نیمه اول ۲۰۲۵ افت کرده است؟ عددها نشان می‌دهد که «بهار ۱۴۰۴» (۲ فروردین تا ۳۱ خرداد) مجموع صادرات غیرنفتی ایران به عراق کمی بیش از ۱٫۹ میلیارد دلار ثبت شده، در حالی‌که «بهار ۱۴۰۳» نزدیک به ۳ میلیارد دلار بود. این اختلاف، نشانهٔ یک چرخش کوتاه‌مدت در مسیر رو به رشد سال قبل است. 

در مقطع «چهارماههٔ نخست ۱۴۰۴ تا پایان تیر»، گمرک نیز حدود ۳ میلیارد دلار صادرات به عراق را گزارش کرده است؛ اما مقایسه با دورهٔ مشابه سال قبل که حدود ۳٫۷۷ میلیارد دلار برآورد می‌شد، حکایت از عقب‌نشینی دارد.

بر اساس این نشانه‌ها، افت نیم‌سال اول ۲۰۲۵ را باید ترکیبی از عوامل قیمتی، مقرراتی و لجستیکی دانست؛ نه صرفاً کاهش «تقاضا». همین‌جا تأکید کنیم که فرصتِ ترمیم در نیمهٔ دوم سال وجود دارد، مشروط به اصلاح سبد کالا، انطباق استاندارد و بهبود روش‌های پرداخت.

دلایل اصلی افت در نیمه اول ۲۰۲۵

• سیاست‌های حمایتی عراق (تعرفه و ممنوعیت‌های فصلی): در ۱۴۰۴ مواردی از افزایش یا تنظیم تعرفه برای کالاهای دارای تولید داخلی عراق و اعمال ممنوعیت‌های فصلی (به‌ویژه محصولات کشاورزی) اجرا شد؛ این سیاست‌ها برای حمایت از تولید داخل است و به‌صورت دوره‌ای تغییر می‌کند. 
• استاندارد و «گواهی انطباق» (COSQC/CoC): سخت‌گیری در اخذ گواهی انطباق، برچسب‌گذاری عربی/انگلیسی و تاریخ‌گذاری میلادی برخی محموله‌ها را کند کرد. صادرکنندگان بدون CoC یا برچسب مناسب، در مبادی ورودی دچار تأخیر و هزینهٔ اضافی شدند. 
• نوسانات در مسیرهای مرزی و حوادث: محدودیت‌های مقطعی در مرز مهران و رخدادهای لجستیکی بر سرعت خروج کالا اثر گذاشت و بخشی از سفارش‌های کوتاه‌مدت را جابه‌جا نمود.
• ابهام‌های پرداخت انرژی و نقدشوندگی مطالبات: اخبار مربوط به معافیت‌های تحریمیِ پرداخت بهای انرژی و نیز پرداخت‌های مقطعی عراق برای گاز وارداتی از ایران، بر چشم‌انداز تسویه‌حساب‌ها سایه انداخت و ریسک عملیاتی تجارت را بالا برد.

در چنین شرایطی، انتخاب کالای درست و اجرای دقیق الزامات فنی و بسته‌بندی، بیش از گذشته تعیین‌کننده است. برای گزینش سبدی که هم‌زمان «پرسود» و «کم‌ریسک مقرراتی» باشد، می‌توانید از منابع آموزشی و بانک تجربه‌های مجموعه آراد بهره بگیرید. (راهنماهای کاربردی، نمونه‌های موفق و نکات فنی بسته‌بندی)

چه کالاهایی ضربه خوردند و کدام‌ها مقاوم‌تر بودند؟

کشاورزی تازه‌خوار و فصلیبه‌دلیل ممنوعیت‌های دوره‌ای و تنظیم بازار داخلی عراق، برخی اقلام تازه‌خوار (مثل برخی صیفی‌ها) با توقف یا افت مجوز روبه‌رو شدند؛ بسته‌بندی صنعتی و فرآوری (رب، کنسرو، خشکبارِ فرآوری‌شده) تاب‌آوری بیشتری نشان داده‌اند. کالاهای صنعتی استانداردمحورصنایع پلاستیک، ساختمانی و قطعاتی که نیازمند CoC و برچسب‌گذاری هستند، در صورت عدم رعایت جزئیات (زبان، تاریخ، مشخصات فنی) با وقفه مواجه می‌شوند؛ رعایت COSQC و پیش‌تست نمونه، ریسک را کم می‌کند.کالاهای وابسته به تسویه ارزی حساسدر اقلامی که به تسویه‌های دولتی و بانکی (مثلاً انرژی و زیرساخت) گره خورده‌اند، خبرهای متغیر پیرامون پرداخت‌ها بر رفتار واردکنندگان اثر گذاشته است. 

نقشهٔ راه برای نیمهٔ دوم ۲۰۲۵

• بازطراحی سبد کالا: تمرکز بر محصولات فرآوری‌شدهٔ کشاورزی، مصالح و قطعات با ارزش افزودهٔ قابل مستندسازی؛ پرهیز از اقلام مشمول ممنوعیت‌های فصلی یا تعرفه‌های رو به افزایش.انطباق کامل استاندارد: اخذ CoC قبل از حمل، درج اطلاعات عربی/انگلیسی، تاریخ میلادی خوانا، و کنترل کیفیت نهایی بسته‌بندی. 
• مدیریت مسیر و زمان‌بندی: تقسیم محموله‌ها بین مرزهای جایگزین و برنامه‌ریزی برای پیک‌های تقاضا (مثل مرداد و شهریور) به‌منظور جلوگیری از تراکم و تأخیر. 
• تنوع‌بخشی روش‌های پرداخت: استفاده از ترتیبات اعتباری امن با شرکای عراقی و بانک‌های مجاز؛ پیگیری آخرین رویه‌های تسویه برای کاهش ریسک نقدشوندگی. 

برای جزئیات اجرایی (مدارک، هزینه‌های رایج، خطاهای پرتکرار در بسته‌بندی و لیبل)، «راهنمای شرایط صادرات به عراق» در شرایط صادرات به عراق به‌صورت گام‌به‌گام نکات میدانی را مرور کرده است؛ مطالعهٔ آن می‌تواند ریسک مرجوعی یا توقف در مبادی ورودی را به‌طور محسوسی کاهش دهد.

سؤالات پرتکرار

۱) آیا افت نیمهٔ اول ۲۰۲۵ به معنی کاهش پایدار است؟خیر؛ داده‌ها بیشتر از شوک‌های مقطعی مقرراتی/لجستیکی حکایت دارد. با اصلاح سبد و انطباق استاندارد، امکان جبران در نیمهٔ دوم وجود دارد. ۲) کدام گروه‌های کالایی امن‌ترند؟فرآورده‌های غذایی بسته‌بندی‌شده، مصالح ساختمانی استانداردمحور و قطعات صنعتی با مستندات کامل.۳) برای عبور از استاندارد COSQC چه کنیم؟پیش‌نمونه را با مشتری نهایی تأیید کنید، CoC را قبل از حمل بگیرید و برچسب‌گذاری عربی/انگلیسی و تاریخ میلادی را رعایت کنید.۴) آیا پرداخت‌ها مشکل‌ساز است؟در برخی بخش‌ها، بله؛ اخبار تسویهٔ بدهی گاز و تغییرات معافیت‌ها بر رفتار طرف عراقی اثر می‌گذارد؛ ترتیبات اعتباری امن توصیه می‌شود.۵) از کجا شروع کنیم؟با انتخاب محصولِ کم‌ریسک و پرسود و مطابقت با استاندارد؛ برای ایده‌یابی سبد کالا به صفحهٔ «پرسودترین کالا برای عراق» در آراد برندینگ مراجعه کنید.