ایده‌های خلاقانه برای مدیریت پسماند
همشهری- پریسانوری: حالا با گذشت حدود ۴ سال، جمعی از نخبگان، پژوهشگران و مدیران حوزه پسماند دورهم جمع شده‌اند تا با ارائه طرح‌ها و ایده‌های علمی راهکارهای بهتری را برای حل موضوعات مرتبط با پسماند در پایتخت پیدا کنند. در این نشست که پنجمین جلسه هم‌اندیشی نخبگان و جامعه علمی با بدنه شهرداری برای گره‌گشایی از مشکلات کلانشهر تهران بود، حاضران ایده‌ها و راهکارهای خود را در مباحث مختلف مرتبط با پسماند ارائه کردند.
شنوای ایده‌های نو هستیم
داوود گودرزی، معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهردار تهران:سند جامع پسماند نسبتا سند خوبی است و در آن مطرح شده که میانگین تولید پسماند باید کم شود. الان هر شهروند روزانه ۷۰۰ گرم زباله تولید می‌کند که باید این میزان کم شود. نکته‌های بعدی تفکیک زباله در مبدأ و انتقال به شیوه بهداشتی و بهینه بدون تولید شیرابه است. بحث دیگر این سند هم به افزایش پردازش و بازیافت و کاهش مقدار دفن زباله می‌پردازد. ما برای اینکه بتوانیم این سند را در شهر اجرا کنیم با چالش‌هایی مواجه هستیم. عنصر اول خود شهروند است که باید ساعت گذاشتن زباله در مخزن و تفکیک آن را در مبدأ مدیریت کند. نکته دوم فرهنگ عمومی ماست؛ اینکه چقدر از اسراف دور شویم و تولید زباله‌مان را به حداقل برسانیم. برای جمع‌آوری زباله حدود ۱۰ هزار کارگر در شرکت‌های پیمانکاری مشغول نظافت هستند که بخش زیادی از آنها اتباع و غیرمجازند و براساس سیاست عمومی کشور باید عذرشان را بخواهیم و به‌جای آنها کارگر ایرانی جایگزین کنیم که کارگر ایرانی انتظار دستمزد بالا و مزایا و… دارد که اینها هزینه‌بر است.
* باید به قرار ساعت ۲۱ برگردیم
در حال حاضر ۵ هزار میلیارد تومان هزینه مستقیم جمع‌آوری پسماند تهران است و این هزینه را نباید افزایش دهیم. موضوع دیگر پیمانکاران هستند که هرکدام موضوعات مرتبط با خودشان را دارند. اکنون ۵۰ هزار مخزن در سطح شهر داریم که شهروندان هر ساعت بخواهند زباله‌هایشان را در آن می‌ریزند و بعد با حضور کتفی کولی‌ها و… این زباله‌ها به اطراف هم سرایت می‌کند؛ یعنی با دست خودمان ۵۰ هزار نقطه را برای آلودگی محیطی در شهر ایجاد کرده‌ایم. سیاست ما این است که این مخازن را کم کنیم و به فرهنگ قرار ساعت ۹ شب برگردیم.
زباله‌سوز ۶ هزار تنی
البته در ۳، ۴ماه اخیر نظارت‌ها را بیشتر کردیم که دیگر صبح‌های زود شهر تمیز و مخازن همه خالی باشند، ولی بعد از گذشت یکی، دو ساعت دوباره مخازن و اطرافشان پر از زباله می‌شوند. معضلات و چالش‌های پیش‌روی ما زیاد است که بخشی از آنها را به‌عنوان سرفصل مسائل مطرح کردیم. البته اینها را در سازمان جلسات کارشناسی گذاشتیم و جمع‌بندی کردیم و رو به جلو می‌رویم؛ مثلا در موضوع زباله‌سوز جمع‌بندی شد که دستگاه ۶ هزار تنی وارد کنیم، ولی نصبش ۲ تا ۳ سال زمان میبرد. سایر موضوعات را هم برایش راه‌حل داریم. درواقع به سهم خودمان در این ۴، ۳ ماه به راه‌حل‌ها و اقداماتی رسیده‌ایم، اما همچنان گوشمان برای حرف بهتر و ایده و خلاقیت شنواست و دست یاری نخبگان را به گرمی می‌فشاریم.
امیدواریم این نشست آغازگر راهی روشن در حوزه محیط زیست و رفاه شهروندان باشد
مسعود ندافان رییس موسسه آموزش عالی علمی کاربردی شهرداری تهران: موضوع پسماند موضوعی چند جانبه است که نه تنها یکی از دغدعه‌های مدیریت شهری و شهرداری‌هاست، بلکه موضوعی زیست محیطی است و از منظر جهانی از اولویت بالایی برخوردار است. ما در دانشگاه علمی کاربردی شهرداری تهران خود را موظف می دانیم به عنوان تنها نهاد علمی و دانشگاهی در شهرداری‌های کل کشور موصوعی چنین جهان شمول و چندجانبه را از منظر علمی و پژوهشی مورد بحث و بررسی قرار دهیم و با پیش رو قرار دادن چالش‌ها و راهکارها و مقایسه اقدامات کارآمد جهانی و استفاده از نظرات متخصصین و پژوهشگران به ایده‌ها و روش‌های نوین و اجرایی دست یابیم. بررسی تجربه‌های جهانی در مدیریت پسماند و بررسی روندهای تعاملی به منظور دستیابی به مدیریت اصولی و سازگار با محیط زیست نیازمند بررسی نمونه‌های موفق است چرا که زمینه مناسب برای شناسایی الگوها و چگونگی مدیریت پسماند را فراهم می‌سازد. ما در پنجمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی دانشگاه علمی کاربردی شهرداری تهران با عنوان “تهران آینده، بهگشت مهارت و مدیریت” خود را موظف دانستیم به این‌مهم توجه ویژه داشته باشیم و با دعوت از دست اندر کاران، مدیران، پژوهشگران و متخصصین این حوزه، موضوع فرایند مدیریت پسماند در ایران و جهان را مورد بحث و بررسی قرار دهیم.
امیدوارم این نشست آغازگر راهی روشن و امیدبخش برای نیل به چشم اندازی روشن برای آینده، محیط زیست و رفاه شهروندی باشد.
۳۸ هزار کاربر فعال در نوماند داریم
محسن قضاتلو، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران: پیمانکاران حوزه پسماند به این حوزه به چشم درآمدزایی نگاه می‌کنند. ما می‌خواهیم این نگاه درآمدی را از بحث پسماند خشک کاهش دهیم و بیشتر در حوزه ایجاد مراکز پرتولید و نوماند فعالیت کنیم. نرم‌افزار نوماند در آذرماه گذشته شروع به‌کار کرده است. ۳۱۱ هزار کاربر و ۳۸ هزار کاربر فعال در نوماند داریم و این رشد تقریبا هرماه صعودی است. ما ۴۵۷ غرفه تفکیک داریم و روزانه ۳۲ تن جمع‌آوری می‌کنیم و با ۳۵۰۰ مرکز پرتولید قرارداد داریم که قرار است تا آخر سال آن را به ۵ هزار مرکز برسانیم. ازماه گذشته ۳۰۰ تن افزایش ظرفیت تولید پسماند خشک داشتیم و در حال حاضر هرماه هزار تن جمع‌آوری می‌کنیم. در آرادکوه موضوع ایجاد زباله‌سوز را دنبال می‌کنیم. همچنین به‌دنبال خرید زباله‌سوز ۲۰۰ تنی بیمارستانی هستیم. در کل اقدامات خوبی در این حوزه در دست انجام است که امیدواریم به‌زودی تکمیل شود و شهروندان نتیجه‌اش را در حوزه مدیریت پسماند ببینند.
موضوع پسماند یکی از موضوعات کلیدی مدیریت شهری است
محمدحسین بوچانی، رئیس هیات اندیشه ورز موسسه علمی کاربردی شهرداری تهران: هر زمان که سکونت بوده؛ مسئله پسماند یکی از موضوعات کلیدی مدیریت شهری در ایران است، گفت: برای مدیریت پسماند به دگردیسی ساختاری نیاز داریم که برای آن، نیاز به عزم جدی مدیریتی است.
مدیریت پسماند یک پازل است که همه قطعات آن باید درست چیده شود
مهدی جلیلی قاضی زاده، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی: براساس رابطه‌ای که مطرح است، درصد تفکیک از مبدا همواره باید براساس جزئی که قرار است تفکیک شود، قرار گیرد. هر زمان که اوضاع اقتصادی در کشور مناسب می‌شود؛ سرانه تولید پسماند افزایش پیدا می‌کند و بالعکس، گفت: امروز در تهران سرانه تولید پسماند کم‌تر است. به جهت اینکه ۲۰ الی ۳۰ درصد کم‌تر از سرانه جهانی زباله تولید می‌کنیم، نیاز نیست بر روی کاهش تولید پسماند تمرکز کنیم. ۶۰ درصد از پسماند تولیدی پسماند تر و مواد غذایی، یک سوم از آن پسماند خشک و قابل بازیافت و ۸ درصد نیز پسماند غیرقابل بازیافت است. مسئله اصلی این است که در جداسازی پسماند از یک‌دیگر ناتوان هستیم. اگر بتوانیم بخش تر و خشک را در مبدا جداسازی کنیم، مشکلات بعدی مدیریت پسماند تا حد زیادی رفع خواهد شد. بحث زیرساختی، توزیع نامناسب غرفه‌های بازیافت، آموزش و اطلاع‌رسانی و عدم یکپارچگی ساختار سازمانی در شهرداری تهران از جمله مشکلات مدیریت پسماند است. ۴۶۵ غرفه داریم که برخی از آنها فعال نیستند. حدود ۹۰۰ غرفه برای شهر تهران نیاز است. افزایش زیرساخت‌ها و بهینه کردن زیرساخت‌ها عمل بعدی است که در بحث تفکیک از مبدا با آن مواجه هستیم. مدیریت پسماند یک پازل است، اگر یک قطعه از پازل اشتباه چیده شود، تمام تصویر درست در نمی‌آید. باید طرح جامع داشته باشیم. می‌توان گفت امسال چهارمین سالی است که طرح جامع در شورا تصویب شده است. دست‌اندرکاران در شهرداری تهران باید براساس آن برنامه‌ریزی کنند.
باید آمار و اطلاعات دقیقی در حوزه پسماند داشته باشیم
مسعود احمدی مدیرکل دفتر محیط‌زیست وخدمات شهری سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها: ۷۶۲ گرم به اژای هر نفر در روز در شهرها، ۴۶۱ گرم در روستاها و در تهران ۷۲۰ گرم پسماند تولید می‌شود. یکی از مشکلات اصلی پسماند این است که سیستمی که بتواند آمار پسماند را به صورت دقیق برداشت کند، نداریم. اولین موضوعی که در حوزه پسماند مطرح است، بحث آمار و اطلاعات دقیقی است که باید جمع‌آوری شود. باید تکلیف خود را در بحث تفکیک از مبدا مشخص کنیم. تفکیک از مبدا ۴ جزء «پسماند خشک، جزء ویژه پسماند، پسماند تر و … » دارد. باید برای ۴ جزء برنامه داشته باشیم. در حاضر در تهران ۲۰ درصد بازیافت مواد انرژی داریم. بخش عمده آن به صورت غیررسمی جداسازی می‌شود. برای برنامه ۵ ساله در افق ۱۴۰۷، این عدد را باید به ۵۵ درصد برسانیم. برخی از کشورها نرخ بازیافت خود را براساس میزان تولید پسماند تعیین می‌کنند، این امر تاثیر بسیار زیادی در تفکیک از مبدا می‌گذارد.
مدیریت «پسماندهای جزء» در تهران با دانش‌افزایی
هومن غلام‌پور ارباستان پژوهشگر ارشد محیط‌زیست در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی: در حوزه آینده‌پژوهی مدیریت پسماند، ۹ پیشران را برای خبرگان تعیین کردیم و از این ۹ پیشران به ۲ پیشران حکمرانی و زندگی مردم تاثیرگذار رسیدیم، اگر این دو امر در حالت مطلوب باشد، به آرمان شهر خواهیم رسید. بیش از ۵۰ درصد مردم از اینکه پسماند جزء ویژه به چه نوع پسماندی گفته می‌شود، اطلاعی ندارند. در این راستا باید در خصوص آگاهی مردم، بیشتر کار کنیم. در این خصوص فضای مجازی ۹۴.۶ درصد موفق‌تر از سایر زمینه‌ها دانسته شده است. باین این حال باید از روش‌های متنوع استفاده کنیم. مشارکت یکی از بزرگ‌ترین کلیدهای مدیریت پسماند جزء ویژه است، گفت: اگر در پسماندهای دیگر نیاز به مشارکت داریم، در جزء ویژه به توان ۱۰ نیاز به مشارکت داریم. خانه‌تکانی یکی از ایونت‌های بسیار مهم بود که می‌تواند مجدد تکرار شود. در حوزه مدیریت پسماند و جلب مشارکت مردم، باید به جذب سرمایه اجتماعی و اعتماد افزایی با مشارکت مردم توجه داشته باشیم. برای این امر باید چرخه مدیریت پسماند را کامل کنیم و مدیریت باید منطبق با اصول زیست‌محیطی باشد.
مشارکت دستگاه‌ها برای مدیریت پسماند
حلیاسادات حسینی‌شکرابی، مدیرکل توسعه نیروگاه‌های زیست توده سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر: در ۱۰ سال اخیر روند افزایشی را در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر داشتیم؛ به‌ویژه در بحث انرژی خورشیدی و بادی که سهم این موضوعات در حال افزایش بوده است. سال ۲۰۲۳ حدود ۸ هزارو ۳۲۱ ترابایت در ساعت سهم برق از نیروگاه‌های تجدیدپذیر بوده که حدود ۸ درصد را به‌خود اختصاص داده است. راهکارهای علمی بسیاری ازجمله استفاده از زباله‌سوز، هاضم و… برای افزایش این انرژی‌های تجدیدپذیر داریم که قطعا در همه‌جا نمی‌توانیم یک نسخه تجویز کنیم. ما باید اینها را با شرایط جغرافیایی تفکیک کنیم. موضوع مشارکت مردم و NGOها و شبکه‌های مردم‌نهاد هم بسیار حائز اهمیت است. یک طرح و تجربه خوبی به نام جمع‌آوری خشکاله از ابتدای سال ۱۴۰۲ به‌عنوان پویش مردمی توسط این نهادها اجرایی شد که هنوز هم با موفقیت به کارش ادامه می‌دهد. موضوع دیگر هم‌افزایی در همه دستگاه‌هاست که می‌تواند معضل مدیریت پسماند را به نوعی حل کند.
پیامدهای زباله‌گردی را جدی بگیریم
حسن پاسالاری، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران : طبق بررسی‌ها در شهر تهران حدود ۱۴ هزار زباله‌گرد فعالیت دارند که از لحاظ زیباشناختی تأثیرات منفی ایجاد می‌کنند. علاوه بر آن در پشت این قضایا بیماری‌هایی هست که از طریق این افراد به خانواده‌ها و جامعه منتقل می‌شود. باید این پیامدهای اجتماعی و بهداشتی را مدنظر داشته باشیم. با توسعه شهرنشینی شاهد افزایش تولید پسماند هستیم که باید به موضوع بازیافت پسماند به عنوان یک وظیفه انسانی نگاه کنیم تا همه افراد در این بحث مشارکت لازم را داشته باشند. بیش از ۷۰ درصد پسماند تولیدی شهروندان از نوع آلی و قابل بازیافت است که می‌شود وارد چرخه اقتصادی شود. در بحث بازیافت بیشتر از نگاه اقتصادی باید نگاهی آسیب‌شناسی داشته باشیم و پیامدهای ناشی از مواجهه با زباله‌های خطرناک و آلاینده‌های میکروبی را درنظر بگیریم. این آلاینده‌ها پس از سال‌ها در بدن فرد مبتلا سبب ایجاد بیماری‌های خطرناک می‌شوند.
